Herschreven geschiedenis in The Sense of an Ending

Een half uur voor de film begon las ik de laatste regel van het boek, een regel die verwees naar een scène met een van de hoofdfiguren, Adrian Finn, een regel over geschiedenis en wat je erover zeggen kunt.

Het is een sleutelregel in het boek, denk ik, omdat het gaat over wat we ons herinneren van onze jongere jaren, hoe we een geschiedenis herscheppen met verdichting, verdoezeling en verdringing van minder prettige herinneringen aan wie we waren.

Het boek bestaat uit twee delen. Deel een gaat over toen, deel twee over nu. En in deel twee wordt de geschiedenis herschreven.

De verhaallijn in deel een gaat over vier vrienden en een meisje, Veronica, dat eerst met de hoofdpersoon uit het boek, Tony (Anthony) Webster uitgaat, verkering heeft en naderhand met Adrian Finn, de student die later bij het groepje van Tony aansloot.

De verhaallijn in deel twee gaat over Tony en zijn worsteling met zijn herinneringen. Hij is getrouwd, krijgt met zijn vrouw Margaret een dochter, Susie, is gescheiden en ziet zijn ex-vrouw nog regelmatig, leeft zijn leven en gaat met pensioen. Een boodschap uit het verleden schopt zijn alledaagse leventje omver.

De film begint met het nu waarin het verleden briljant versneden wordt met het heden. Uitdrukkelijk staat er aan het begin van de film dat het verhaal gebaseerd is op The Sense of an Ending van Julian Barnes. De scenarioschrijver heeft niet alleen het verhaal uit het boek overeind gehouden, hij heeft nagedacht over de consequenties van wat er is gebeurd: geschiedenis is meer dan de leugen van de overwinnaars of het zelfbedrog van de overwonnenen (zie deel een in het boek). De schrijver van het scenario bedacht methoden om gebeurtenissen aannemelijk te maken voor iemand die het boek niet gelezen heeft of die het wel gelezen heeft en aangenaam verrast wordt door de verdichting (verscheidene scènes uit het boek worden verbeeld in één enkele scène). Maar ook versneed hij elementen die horen bij het dagelijks leven en die horen bij hoe wij nu in de eenentwintigste eeuw met informatie omgaan en met een wereld die significant verschilt van hoe we zelf opgroeiden. Tony Webster is grappiger en nukkiger dan ik hem in het boek las, er zitten grapjes in het scenario zoals een groepje jongeren met een beperking dat hun favoriete tv-series bespreekt, de acteurs zijn geweldig gecast, de flashbacks zijn passend in het scenario, herhalingen passen bij het verhaal van de film en geven daarmee de film een autonomie ten opzichte van het boek.

Ik houd van hoe de acteurs het spel spelen, ik kan uren kijken naar het werk dat verzet wordt in de stilte, waar ongemakkelijkheid voelbaar is, in blikken zichtbaar is dat een boodschap als een mokerslag aankomt of juist totaal niet begrepen wordt. Hoe Charlotte Rampling in staat is met een oogopslag afstand te creëren en met een glimlach kan zeggen: je snapt er echt helemaal niks van. Vanaf het moment dat ik wist dat het boek verfilmd was, wilde ik het lezen en tegen het einde van het boek zag ik in de dialogen en beschrijvingen de personages voor me en kon me werkelijk geen andere acteurs voorstellen.

De essentie van het boek heeft voor mij raakvlakken met hoe ik nadenk over herinneringen en over schade die je kunt aanrichten in je jeugdige onschuld. Het boek heeft naast dat het eindigt met een sleutelregel vooral tot gevolg dat je het dichtslaat en denkt: wauw, wat knap gecomponeerd. En laat je in vertwijfeling achter. De film biedt hoop, hoop op het vermogen om ook als je ouder wordt, te leren van het verleden en niet te denken dat de tijd je verslagen heeft. En wachten heeft geen zin, actie is nu geboden.

Gezien: 9 juli 16.00 u Kijkhuis Leiden
The Sense of an Ending
Auteurs: Julian Barnes en Nick Payne (film)
Regie: Ritesh Batra