Van Aken levert stukjes van een ingewikkelde puzzel

Er is een nieuwe roman van Jan van Aken, de Ommegang. Die is al zeer positief besproken (onder meer door Bert Wagendorp) en ik raad je aan ook ander werk van Jan van Aken te lezen, bijvoorbeeld ‘de Afvallige’, waarover ik je onderstaande mijmeringen niet wil onthouden. Ik lees binnenkort zijn nieuwste, waarover later meer.

Grote plannen voor een reis in de vakantie die vijf weken zou duren, had ik niet gemaakt. Ik vermoedde dat de zomer warm genoeg zou zijn om thuis door te brengen en dat vermoeden werd bevestigd. Naast een korte stedentrip naar Berlijn heb ik vooral in het Leidse vertoefd. Met de nieuwe Steinz om me bij te staan in mijn literatuurkeuzes. Enkele maanden voor de vakantie was ik door dit lijvige werk al in de Donkere Kamer van Damokles gedoken, het boek dat nog ergens ongelezen lag en dat ik ooit bemachtigde vanwege ‘Nederland leest’ . Dat boek had mij natuurlijk moeten inspireren tot het herlezen van ‘Ticket to ride’ van Dennis Potter, omdat ook hij een loopje met de werkelijkheid neemt, maar ik kwam bij Garcia Marquez uit, bij het prachtige hermetische en geniale Honderd Jaar Eenzaamheid, dat ene boek dat ik al zo lang op mijn wensenlijstje had staan. Daarna zou ik schrijvers gaan lezen die Marquez hadden beïnvloed en die door hem beïnvloed waren, maar dat liep anders.

Ik liet me al bladerend leiden door de Steinz alsof ik met een blinddoek voor een willekeurige plaats aanwees op een landkaart. Mijn blik viel op Jan van Aken, een voor mij tot dan toe onbekende Nederlandse auteur. Maar hij bleek te voldoen aan een van de eisen om in de Steinz te komen: hij bleek minimaal drie goed ontvangen romans (of verhalenbundels) te hebben gepubliceerd voor 2014 (een criterium dat ik begrijp en desondanks heb ik mij wild gezocht naar Yasunari Kawabata die de Nobelprijs voor de literatuur in 1968 ontving voor onder meer zijn prachtige roman ‘de schone slaapsters’). Bij de bibliotheek konden ze me niet helpen aan ‘de valse dageraad’, een van de titels die de Steinz aanprees. Het werd ‘de Afvallige’ (2013) en daar heb ik geen spijt van. De historische roman speelt zich af in de vierde eeuw na Christus en handelt over keizers, oorlogen tussen en met volkeren als de Perzen, de Hunnen, de Goten en de Galliërs. Het is het begin van de grote Volksverhuizing en ik vind de manier waarop Van Aken de verplaatsingen beschrijft indrukwekkend. Steinz noemt Van Aken de Nederlandse Eco, vermoedelijk vanwege diens voorliefde om zijn verhalen in de Klassieke Oudheid te plaatsen.

Jan van Aken De Afvallige (2013), gelezen in de zomer van 2015.

De Afvallige vraagt een grote concentratie, omdat er wordt gespeeld met tijd en verschillende invalshoeken en hoofdpersonages. Tijdens het lezen had ik soms het idee dat ik een puzzel aan het leggen was zonder dat ik wist hoe het plaatje eruit zag. En hoe verder ik las hoe zichtbaarder dat beeld werd, totdat uiteindelijk de laatste stukjes het beeld compleet maakten en ik aan het eind het overzicht met genoegen op me in liet werken. Die werkwijze deed me ook denken aan Honderd jaar Eenzaamheid en de romans van Jeroen Brouwers.

Uiterst korte samenvatting van de verhaallijnen in de Afvallige: naast de lijnen van Swintharik, de pilaarheilige, de jonge vrouw Alêtis die bij de nonnen opgroeide, Dido die als jong kind werd gered van een leven op straat en de soldaat Eleutherius draait het uiteindelijk om de oplossing van het raadsel wie de afvallige keizer Julianus heeft vermoord. Het boek leest daardoor als een thriller, maar lees het niet te snel, de taal is prachtig en verdient het om geproefd te worden. Dat het begint met tienduizenden Goten die asiel aanvragen in het Romeinse Rijk maakt duidelijk dat ook toen mensen op de vlucht waren voor de verschrikkingen van de oorlog.