Een oude wolfabriek omgetoverd tot cultureel centrum en thuis van theatergezelschap

Binnenkort is de voormalige woldekenfabriek Scheltema aan de Oude Singel in Leiden omgetoverd tot een cultureel centrum. Mijn zoektocht naar de oorsprong van deze fabriek op Internet leidt niet tot erg veel informatie. Het blijft mondjesmaat. Ergens vind ik dat de arbeiders dekens moesten produceren onder slechte arbeidsomstandigheden. Als ik naar ‘dekens’ zoek, krijg ik stelselmatig informatie over Aagje Deken, ook leuk, maar niet voor dit log. Kijk ik naar een combinatie van Cor Smit (een Linkse Leidse geschiedkundige) en Scheltema, dan kom ik niet verder dan de bovengenoemde link. Okee, dan maar Scheltema en Leiden: Vind ik weer een leuke link, maar over het verleden van de wollen deken fabriek: weinig. Men is – in ieder geval op het digitale vlak – kennelijk maar al te blij dat er eindelijk een mooie bestemming voor deze fabriek gevonden is.

Nog een keer geprobeerd: Leiden Scheltema fabriek levert deze tekst op:

"Voormalige dekenfabriek Scheltema, Oude Singel 56/Marktsteeg 1

Op de imposante gevel op de hoek van de Marktsteeg en de Oude Singel staat de naam geschreven J. Scheltema Janszn. De wollendekenfabriek met die naam was veel groter dan alleen het pand achter deze gevel. Ook het naastgelegen pand en het gebouw aan de overzijde van de Marktsteeg hoorden bij het complex. De sporen van een loopbrug die beide panden aan de steeg verbond zijn nog zichtbaar. Tot 1958 zijn hier dekens vervaardigd die tot in het buitenland werden verkocht.

De fabriek van Jacobus Scheltema zou opgericht zijn in 1817, maar zeker is dat niet. In ieder geval kocht hij in 1822 het huis en erf en begon daar een fabriek. In de loop van de 19de eeuw is het stukje bij beetje uitgebreid. In 1853 kon Scheltema’s zoon ook het belendende pand kopen. De lage gebouwen in de Marktsteeg zijn in de jaren ’70 aangekocht. Even later werd een pakhuis gebouwd aan het einde van de steeg. Het moet de fabriek de eerste vijftig jaar voor de wind gegaan zijn. De producten stonden goed aangeschreven, Scheltema won verschillende internationale prijzen. In 1854 werkten er al bijna honderd mensen, die beter verdienden dan bij de concurrentie.
Eind 19de eeuw raakte het bedrijf achterop. Er werkten nog steeds zo’n honderd mensen, maar het bedrijf bleef achter in mechanisatie. Er was maar één stoommachine met een klein vermogen. De arbeiders moesten langer werken en verdienden minder dan bij andere Leidse wolfabrieken. Ze klaagden over regen, wind en sneeuw die door de kieren van het oude pand naar binnen kwamen en ook was er een gebrek aan licht.

In 1893 kwam het verouderde bedrijf in handen van Cornelis Wassenaar. Hij gaf opdracht tot een grote renovatie. Het oude fabrieksgebouw maakte plaats voor een nieuw gebouw met veel ramen. De oude gevel werd een paar jaar later vervangen door de pronkgevel die er nu staat. Vanaf 1913 maakte het bedrijf steeds meer gebruik van elektromotoren voor het spinnen, weven, ruwen, vollen, wassen en andere fases van het productieproces.
Het einde van de fabriek kwam onverwacht in 1958. Orders bleven uit en het bedrijf was te klein om deze tijdelijke daling in de vraag op te vangen. De firma De Nobel kocht de gebouwen en vestigde hier een handel in lompen en oude metalen. Op aandrang van de gemeente heeft dit bedrijf de gebouwen verlaten in 1987. Een gedeelte is nog enige jaren in gebruik geweest als cultureel centrum annex café: de Droomfabriek. Het oude fabriekscomplex wordt momenteel waar mogelijk gerestaureerd, aansluitend ingrijpend verbouwd en zal deel gaan uitmaken van het Stedelijk Museum De Lakenhal. "

De oude woldekenfabriek is sinds kort het thuis van het gezelschap van Paul Koek: De Veenfabriek Daarover later meer.